De Boer Burger Beweging van Caroline van der Plas heeft afgelopen week tijdens de Provinciale Statenverkiezing een eclatante overwinning behaald: in alle provincies is de partij de grootste geworden. Een dolgelukkige van der Plas roept sindsdien uit: ‘de burger heeft gesproken’, ‘Nederland laat zien dat ze het zat is’, ‘Deze regeringscoalitie wordt afgestraft’ etc etc. Vooral haar stijl en manier van zijn spreekt vele Nederlanders aan: gewoon, benaderbaar, spreekt duidelijke taal. Ik hoor haar meerdere keren zeggen dat we het allemaal zelf zo ingewikkeld maken, maar dat het vaak gewoon heel simpel is.
Allemaal aantrekkelijke taal, simpel, helder, recht door zee, ineens lijkt er voor de ingewikkelde problemen van de landbouw, de woningmarkt en de zorg gewoon een heldere oplossing beschikbaar. Het punt is alleen dat dit populisme in de meest zuivere vorm is. Want ‘de burger’ heeft niet alleen maar op de BBB gestemd, maar ook op allerlei andere partijen, waaronder een zeer belangrijk deel aan de linkerzijde van het politieke spectrum (PvdA, Groen Links, Volt, Partij voor de Dieren). Ook dit zijn burgers. En daarmee begint de illusie die Caroline van der Plas met haar uitspraken creëert, want het is niet simpel. ‘De burger’ is pluriform.
Ik geloof niet dat in zijn algemeenheid (voor zover we daarvan kunnen spreken) de politiek meer wakker geworden is dan de afgelopen decennia door dit ‘signaal’. De onvrede is niet nu pas duidelijk geworden. Deze was door alle proteststemmen, vanaf de LPF tot de boerenprotesten, al lang helder. Al jarenlang worden de kranten ermee vol geschreven. En ook al kan je allerlei verschillen en nuanceringen aanmerken tussen de LPF, de PVV of de FvD, ten opzichte van de BBB, zij staan allemaal voor die beweging van onvrede. En al lang moet politiek Den Haag zich verhouden tot deze beweging. De beweging van onvrede die snakt naar heldere antwoorden en naar simpele oplossingen. En steeds staat er wel weer een partij op die deze burgers daarmee graag bedient. Zie bieden steeds weer hoop, door een charismatische leider, waarvan iedereen verwacht dat deze het volk door de woestijn zal leiden.
Alleen Caroline, om wie deze beweging draait, ondanks de betere voorbereiding van programma’s en partijleden de afgelopen jaren naar eigen zeggen en ondanks het feit dat de standpunten minder extremistisch lijken, zal er gauw achter komen dat het niet simpel is. Ook zij zal zich moeten verhouden tot andere politieke partijen en dat niet alleen. Wet- en regelgeving, belangenpartijen, bedrijfsleven, wetenschap, non-profitorganisaties, zij allen doen mee in deze samenleving en als politiek kom je alleen tot goede oplossingen als je in staat bent recht te doen aan zoveel mogelijk belangen en ze in ieder geval niet teveel tegen de haren instrijkt. Dat is per definitie taai, niet snel en niet duidelijk en wel heel moeilijk voor de meesten onder ons.
De politiek in Den Haag worstelt al lang met deze complexiteit. Rutte heeft als pragmaticus, zonder al te veel visie, beleid erdoor heen ‘gesjaggerd’. Ondertussen zijn de grote problemen rondom klimaat, wonen en de zorg vooruit geschoven. Teveel is overgelaten aan de markt en politiek gelobby in Europa om nog even wat te rekken voor die markt. De markt die weinig moreel kompas kent. En een liberale politiek die ook niet betrapt kon worden op datzelfde kompas, waardoor de Rutte-doctrine te lang heeft mogen voortbestaan. Daardoor zijn bepaalde groepen burgers in vele gevallen inderdaad niet serieus genomen, economische en politieke belangen hebben geprevaleerd. Dit heeft tot enorme uitwassen geleid in de toeslagenaffaire en de gaswinning. Politiek overleven ten koste van samenleven.
Dat heeft geleid tot een grote etterende wond, die draait om het verlies van vertrouwen in elkaar, gigantische uitdagingen in het publieke domein en een verwaarloosd natuurlijk milieu waarbinnen wij leven, de aarde waar wij afhankelijk van zijn. Dat vraagt niet om de duiding van een crisis, want dit wordt niet opgelost met crisismanagement. Het gaat erom te erkennen dat dit enorme problemen zijn, die inmiddels nog moeilijker op te lossen zijn door de enorme verdeeldheid in dit land.
Een oplossing komt niet dichterbij door te roepen dat de oplossing simpel is en dat de trein wordt gestopt, in tegendeel. Daarmee wordt zand in de ogen gestrooid en wordt gepolariseerd: Den Haag is fout en blind, de burger weet de oplossing wel. ‘De burger’ bestaat namelijk niet.
Als Caroline in staat is om dit in te zien, bereid is om daadwerkelijk de complexiteit aan te gaan, compromissen te gaan sluiten en haar populisme aan de kant te zetten, dan kan ze wellicht haar heldere Jip-en-Janneke taal inzetten om de kloof te dichten tussen Den Haag en de meeste burgers in dit land. Daarbij hoort dat de overheid weer het vertrouwen terugwint als hoeder van alle burgers, vanuit logos (het verstand, de feiten), pathos (het gevoel) én ethos (het morele, op basis van waarden en normen). ‘De kloof’ valt alleen te verkleinen als we vanuit deze drie invalshoeken elkaar ontmoeten in het midden daarvan. Misschien dat Caroline dat heel simpel kan uitleggen.
Hedwig Kauffman, 18 maart 2023.