Van zorg naar leven in de praktijk
Het credo, de levenswijsheid van desamentafel is van zorg naar leven. Waarbij we streven naar het leven als uitgangspunt en de zorg ter ondersteuning daaraan. Maar af en toe is de grote vraag: hoe dan? Een vraag die ik mezelf ook regelmatig stel gegeven de hardnekkigheid van ons systeem.
Daarom ging ik, Annie Zijlstra, het gesprek aan met mijn collega-samentafelaar Marco van Alderwegen. Marco is als bestuurder sinds 2019 actief bij Zonnehuisgroep IJssel-Vecht, waar de beweging van zorg naar leven is ingezet. Marco heeft als archetype samenbrenger.
Leefregels centraal, niet de regels van het systeem
Marco geeft een voorbeeld, een situatie waarin de leefregels centraal komen te staan. ‘Een bewoner uit het verpleeghuis was ‘s avonds weggelopen, onvindbaar. Dan gaan alle seinen op alert, hoe kan dit gebeuren en hoe zorgen we dat we meneer zo snel mogelijk weer vinden? Uiteindelijk bleek meneer in bed thuis te liggen, hij was bij zijn vrouw gaan liggen. We hebben hem laten liggen die nacht. En na dat moment hebben we alle zeilen bijgezet om te kijken hoe we meneer toch thuis konden laten wonen. De ‘normale’ reactie in dit soort situaties is om zo snel mogelijk te zorgen dat meneer weer in het verpleeghuis komt en natuurlijk te zorgen hij niet weer wegloopt. Tegen de stroom in zijn we gaan kijken hoe kunnen we zorgen dat het voor mevrouw vol te houden is, hoe kunnen we de zorg en 24 uurs toezicht regelen? De regels van het leven laten we voorgaan en gaan voor op de regels van het systeem. Deze geven aan dat meneer een indicatie heeft en dus terug moet naar het verpleeghuis’.
‘De liefde overwon het systeem’.
In dit voorbeeld overwon de liefde het van het systeem. Een prachtige gedachte. Maar het blijkt lastig om dit goed te regelen en dan is toch de vraag, hoe kan het dat het zo lastig is? Waarom kunnen we dit nog niet, of zo moeilijk, in Nederland? Hoe organiseren we de zorg zo goed mogelijk samen met de partner? Er is echt nog een transitie hierin nodig, op alle terreinen heeft dit impact: In hoe we bouwen, hoe stellen we teams samen. Waarom zit eigenlijk het hoofdkantoor op de grootste locatie? Het huis is er namelijk voor mensen die er wonen. Niet van het personeel, niet van het hoofdkantoor, niet van de familie. De vraag is wel hoe we bewoners daarin kunnen ondersteunen, en dat vragen we ook van familie.
Hoe houd je dit levend?
‘Door elke keer maar weer de beweging naar het ‘normale’ te maken, naar het leven’, geeft Marco aan. ‘En elke keer weer je hierin uitspreken en het gesprek aan te gaan’. Elke keer de discussie weer aan te gaan, en te weten en aan te geven dat je ook niet altijd het antwoord kent. Wat ook heel leuk en bijzonder is om jongeren te betrekken in deze gesprekken, zij hebben vaak een mooie inbreng omdat ze nog minder door het systeem zijn beïnvloed.
‘Ik houd het persoonlijk ook levend omdat ik het ècht vind, licht Marco toe. ‘En ja, het is ingewikkeld om van de grond te krijgen maar het levert ook mooie inzichten op, en als je volhoudt vinden deze gesprekken uiteindelijk op vele niveaus plaats’.
Corona
Marco ken ik als iemand die naast een serieuze noot, altijd in is voor humor, lachen. Maar hij wordt heel serieus als het gaat om corona. Met niet aflatende ondernemerszin was hij in de eerste fase ook bezig met de beschermingsmiddelen. Hij geeft aan dat er wat hem betreft een verschil is tussen de eerste en de tweede fase. ‘Voor een aantal mensen was die eerste fase heel vervelend. Maar een aantal bewoners is er ook beter van geworden: er was minder onbegrepen gedrag. Er was ook veel aandacht in en om de huizen. Eigenlijk beter dan voor mensen die alleen thuis zaten. Door beeldbellen hebben we het leven ook weer in de huizen gebracht’.
‘De kunst is om in coronatijd het leven van de bewoner zoveel mogelijk te blijven respecteren, dat geeft veel spanningen. Na de eerste golf is de ontsluiting van de locaties geweest voor bezoekers. Als organisatie geven we een kader aan met het verzoek aan lokale managers, samen met zorgpersoneel en lokale cliëntenraad om een voorstel te doen hoe dit zo goed mogelijk te doen, mag bezoek bijv. de hele dag blijven, of maar beperkt? Weer een voorbeeld van een cliënt wiens vrouw alleen thuis zat, in deze situatie is deze mevrouw elke dag langs geweest de hele dag. Dat is in lijn met het leven dat zij samen deelden. Maar dat is niet in alle situaties mogelijk (vanwege meerdere contacten). Hoe ga je om met diversiteit? Het vraagt ook wel veel van medewerkers om hierin de dialoog aan te gaan, maar ook vraagt het veel van de familie om hierin mee te denken’.
Van zorg naar leven vraagt dialoog
‘Ik kom er steeds meer achter dat van zorg naar leven veel dialoog vraagt’, geeft Marco aan. ‘Er werd mij laatst gevraagd wat het voor mij betekent dat ik deze stap zet. Ik ga verliezen datgene wat ik graag niet meer wil dat alles maar via mij moet gaan in een hiërarchische organisatie. En in feite gaat nu heel veel via mij om deze dialoog aan te gaan, maar kan ik dat verduren als ik straks niet meer nodig ben? En wat voor type organisatiestructuur hoort daar bij, wat voor type functies? Je moet het ontzettend volhouden, consistent blijven en dat vraagt veel’.
Wat betekent het voor een medewerker? ‘Voor een medewerker is er het verlies van veiligheid of misschien beter duidelijkheid, heldere kaders over wat wel en niet kan. In feite verhoogt hun verantwoordelijkheid, dat is waar medewerkers tegenaan lopen op het moment dat zij meer zelf de dialoog aan gaan. Ik denk dat je daar wel veiligheid voor kan teruggeven. Geen veiligheid van het systeem of de regels, maar wel hoe gaan we er samen mee om als het toch niet goed gaat. Je moet zorgen dat medewerkers voelen en ervaren dat we naast ze staan. Dan kan deze dialoog voort gaan’.