Aandacht voor het ongeziene: drie boeken.

De afgelopen periode heb ik in relatief korte tijd drie boeken gelezen die me alle drie boeiden en het aanbevelen waard zijn. Toen ik eens door mijn oogharen keek viel me in de thematiek van de boeken een rode draad op die me zeer aanspreekt: aandacht voor het ongeziene. Datgene wat niet direct de aandacht vraagt, zich op de voorgrond dringt, wat moeite kost om te wíllen zien, om ‘onder ogen te zien’. Het betreft vaak een ongemakkelijke waarheid die spanning kan oproepen en dat is precies wat mij fascineert als stroomversneller die zich bezighoudt met de onderstroom. Wat trof ik dan aan?

Marilieke Engbers: Onder commissarissen, over het ongezegde in de boardroom.
Zij beschrijft op aansprekende wijze hoe binnen de dynamiek van een raad van commissarissen het kritische geluid gesmoord wordt. Ze maakt heel inzichtelijk hoe mensen informatie verwerken en met hun eigen ‘geaardheid’ reageren op moeilijke situaties. De meesten gaan het kritische geluid liever uit de weg. Het is dan veiliger om degene die ‘het moeilijk maakt’ op een zijspoor te zetten. Hoe intelligent en ervaren de leden van de raad ook zijn, uiteindelijk is van belang dat zij inzien dat juist in het ‘andere geluid’ veel waarde kan zitten. Hiervoor is het nodig dat men kan reflecteren op het eigen handelen en onderlinge dynamiek, zodat ook onwelgevallige informatie een volwaardige plek krijgt in de beleids- en besluitvorming en niet wordt toegedekt.

Lynn Berger: Zorg [1].
Zij beschrijft vanuit haar eigen ervaring en op basis van haar journalistieke onderzoek de samenhang tussen formele en informele zorg en laat zien hoe ondergewaardeerd de informele zorg (simpelweg: van de dagelijkse huis, tuin en keukenzorg tot mantelzorg) is. Wat zij goed beschrijft is dat wij allen kwetsbaar zijn en afhankelijk van elkaar. En dat er wel rek is, maar ook een grens. Zorg kan breken. Lynn Berger maakt zichtbaar hoe wij van kleine zorghandelingen aan elkaar hangen, hoe de samenleving het leven mogelijk maakt doordat mensen voor elkaar zorgen. Ook toont zij hoe dit onder druk staat. Als je dat werkelijk inziet dan ervaar je ook de kwetsbaarheid ervan. Het maakt ook duidelijk hoe gemakkelijk over zorg gedacht is en hoe grote veranderingen, zoals de emancipatie van de vrouw, een enorm gat hebben geslagen in dit netwerk van vooral informele zorg, wat niet gerepareerd is en waar we nog steeds mee worstelen. Hoe de beoogde participatiemaatschappij voor velen vooral betekent dat ze juist niet meer kunnen participeren in de maatschappij, omdat ze vooral achter de voordeur gedrongen worden om te zorgen voor hun geliefde. Die kwetsbaarheid van zorg kan je naar de keel grijpen, maar is ook ontroerend mooi.

Elke Wiss: Socrates op sneakers.
Hoewel ik minder op heb met haar populaire manier van schrijven en haar bronmateriaal niet altijd even kwalitatief is, dan wel zonder goede verwijzing, vind ik het mooi dat haar kernboodschap via dit boek veel aandacht krijgt: hoe boeiend en goed het is om je bezig te houden met de kunst van het vragen stellen. Deze boodschap is geen overbodige luxe in een tijd waarin we vooral gericht zijn op het uiten van meningen. Vragen stellen gaat vaak niet van nature. Vaak lijken we een vraag te stellen, maar is het eigenlijk een mening verpakt in een vraag. Willen we onze interpretaties, verklaringen en duidingen checken. De werkelijke openheid en nieuwsgierigheid naar wat zich aandient, het ongeziene willen zien, boven tafel krijgen, dat vraagt om de kunst van het vragen stellen. En net als met alle kunst, wordt deze pas echt goed door deze te oefenen. Dit vragen stellen kan ook tot moeilijkheden leiden, bijvoorbeeld omdat iemand zich in verlegenheid gebracht voelt. Door vragen stellen houd je een spiegel voor. Dit kan tot weerstand leiden en irritatie. Als vragensteller ‘doe je dan moeilijk’. Als gespreksleider moreel beraad laat ik groepen oefenen met de kunst van het vragen stellen rondom morele kwesties. Mooi dat dit boek veel populariteit geniet, zodat de nieuwsgierigheid naar ‘het ongeziene’ gewekt wordt.

Veel leesplezier!

Hedwig Kauffman, stroomversneller.

[1] Het meest recent is haar boekje ‘Ik werk al (ik word er alleen niet voor betaald)’. Het thema van het boek Zorg wordt hier nader uitgewerkt.